शेळीच्या पैदाशीबाबत सर्वसामान्य माहिती

शेळीच्या पैदाशीबाबत सर्वसामान्य माहिती:

१) वयात येण्याचा काळ ७ ते १० महिने

२) प्रथम गाभण राहतानाचे वय १४ ते १६ महिने

३) प्रथम गाभण राहातानाचे वजन २२ ते २४ किलो

४) गाभण काळ १४५ ते १५० दिवस

५) दोन वेतातील अंतर ७ ते ९ महिने

६) जुळ्यांचे प्रमाण ३० ते ३५ टक्के

७) तिल्यांचे प्रमाण १० ते १२ टक्के

८) पिल्ल्यांचे प्रमाण ४ ते ५ टक्के

९) शेळ्यांचे उत्पादक आयुष्य ७ ते ८ वर्षे

१०) करडांचे मृत्यूचे प्रमाण १० ते १२ टक्के

११) शेळ्यांचे मृत्यूचे प्रमाण १० ते १२ टक्के

१२) दरवर्षी विण्याचे प्रमाण ९० टक्के

१३) दोन वर्षातून विण्याचे प्रमाण ३ ते ७ टक्के

१४) नर व मादीचे प्रमाण २५ ते ३० माद्यांकरिता १ नर

१५) नर व मादी जन्माचे प्रमाण १:१

१६) नाडी ७० ते ७५ प्रति मिनिटास

१७) श्वासोच्छवास २० ते२५ प्रति मिनिटास

गाभण शेळीची निगा : शेळीला बरेच वेळा दोन ते तीन करडे होतात. तेव्हा गर्भाची वाढ व स्वत:चे पोषण यासाठी शेळीला अधिक सकस चारा व तयार खाद्य देणे फार जरूरीचे असते. शेळी विण्यास एक महिना असताना दूध काढणे बंद करावे व या काळात त्यांना २०० ते २५० ग्रॅम खाद्य द्यावे. त्यामुळे गर्भावी वाढ चांगली होते. साधारणत: शेळी वीत असताना फार कमी वेळा अडचणी येतात, परंतु अडचणी आल्यास पशुवैद्यकाकडून सोडवणूक करून घेऊन त्यांना धनुर्वात न होण्याकरिता इंजेक्शन द्यावीत. नवजात पिल्लास शेळी चाटून स्वच्छ करते व न केल्यास त्यांना पोत्याने पुसून स्वच्छ करावे.

नाकातोंडातील घाण हाताने काढावी. थोड्याच वेळात पिल्लू उभे राहण्याचा प्रयत्न करते. तसे उभे करून त्याला त्वरित कच्चे दूध (चीक) पिण्यास कासेजवळ सोडावे. दूध काढण्यापुर्वी शेळीच्या मांडीवरील व कासेवरील लांब केस कापावेत. कास पाण्याने धुवावी म्हणजे दुधाला वास येणार नाही.

शेळ्यांचा आहार : शेळ्या प्रामुख्याने मटन (मांस) व दूध मिळविण्याकरिता पाळल्या जातात. यासाठी रोज लागणाऱ्या अन्न घटकांची गरज ही वेगवेगळी असते. साधारणत: मटणासाठी पाळलेल्या शेळ्या त्यांच्या वजनाच्या ३ - ४ टक्के एवढा सुका भाग खाद्यातून खातात, तर दुधाच्या शेळ्यामध्ये हे प्रमाण ५ ते ७ टक्के असते. ज्या आहारातून शरीर पोषणाची व उत्पादनाची गरज (२४ तासांची) व्यवस्थित/ पुर्णपणे भागवती जाते, अशा आहाराला समतोल आहार असे म्हणतात.

शेळीच्या खाद्यात हिरवा चार ठेवल्यास खुराकाचे प्रमाण कमी करता येते. दिवसाकाठी ३ ते ४ किलो हिरवा चार व दीड ते दोन किलो वाळलेली वैरण दिल्यास त्यांची वाढ नीट होते. शेळीला तिच्या वजनाच्या प्रमाणात प्रत्येक दिवशी ६ ते ७ टक्के शुष्क पदार्थ लागतात.

शेळ्यांच्या कोठीपोटीचा आकार लहान असल्याने त्यांना दिवसातून ३ - ४ वेळा खाद्य देणे आवश्यक आहे. शेळ्यांना प्रथिनयुक्त द्विदल जातींचे हिरवे ओले किंवा सुके गवत उदा. ल्यूसर्न,बरसीम, चवळी इत्यादी आवडते. त्या जंगलात वाढलेले व वाळलेले गवत शक्यतो खात नाहीत. दूध देणाऱ्या शेळ्यांना त्यांच्या आंबोणात (खुराकात) मीठ असलेले खनिज मिश्रण २ टक्के या प्रमाणात वापरावे. प्रथिनयुक्त द्विदल गवत उपलब्ध नसल्यास आयोडीनयुक्त मीठ व डाय - केल्शीयम फॉस्फेट समभाव घेऊन यांचे मिश्रण द्यावे. शेळीच्या जीवनात पोषणाच्यादृष्टीने काही महत्त्वाच्या अवस्था (काळ) असतात. त्या काळात शेळ्यांची अन्नघटकांची गरज वाढते. म्हणजेच पर्यायाने आपण त्या काळात त्यांना पौष्टिक / समतोल आहार देणे फारच आवश्यक आहे. आहाराचे दोन भाग असतात. वैरण व आंबोण. आंबोण म्हणजे प्रथिने, ऊर्जा पुरवणारे खाद्य घटक म्हणजे वेगवेगळी धान्ये (उदा. मका, ज्वारी, बाजरी, ओट, नाचणी) व त्यांचे दुय्यम पदार्थ (उदा. कोंडा व पॉलिश गव्हाचा कोंडा वगैरे.) प्रथिने पुरवण्याकरिता वेगवेगळ्या तेलबियांच्या पेंडीचा (उदा. शेंगदाण, तीळ, सरकी सरकी, सोयाबीन, सूर्यफूल, खोबरे, करडई) समावेश करावा. याशिवाय डाळ तयार झाल्यावर उपलब्ध होणारी चुणी (तूर, चणा, उडीद चुणी इ. ) सुद्धा प्रथिनांच्या दृष्टीने उपयुक्त आहे.