चारा पिके

चारा पिके

शेतजमिनीवर चार्‍यासाठी पिके लावता येतील. फक्त गवते
लावण्याऐवजी गवत व शिंबी वर्गातील वनस्पतींचे मिश्र पीक घेणे,
त्यांच्या पूरक कार्याुळे जास्त चांगले.
मिश्रणाने गुरांना लुसलुशीत, पाचक, सत्त्वयुक्त आहार मिळतो.
 तसेच केवळ तृणधान्याचे किंवा कडधान्याचे पीक घेण्याऐवजी
 मिश्र पीक घेतल्याने उत्पादन जास्त मिळते.
 प्रथिनांचे प्रमाण वाढते.
वैरण अधिक मिळते.
शिंबी पिके पक्व झाल्यावरही त्यांच्यातील अन्नद्रव्यांची गुणवत्ता तृणांच्या मानाने टिकून राहते.
शिंबी पिकात प्रथिने जास्त असतात.
 त्यामुळे चार्‍याची गुणवत्ता सुधारते.
शिवाय ते मातीत नत्राचा पुरवठा करतात.
मातीमधील नत्रे वाढतात, तिचा पोत सुधारतो, मातीची धूप होण्यावर नियंत्रण बसते, हवामानात होणारे तीव‘ फेरफ ार सहन करण्याची पिकाची क्षमता वाढते.
तृणधान्याबरोबर कडधान्ये लावल्याने चार्‍याची गुणवत्ता सुधारता येते. मटकी व कुळीथ कमीतकमी पाण्यावर येणारी कडधान्ये आहेत.
कुळथाचे पीक खरीप हंगामात घेतात.
 हे भारी काळ्या जमिनीपासून हलक्या, रेताड व खडकाळ जमिनीत वाढू शकत असले तरी बहुधा हलक्या जमिनीवर पीक घेतले जाते. जिथे इतर तृणधान्ये किंवा कडधान्ये येऊ शकत नाहीत तिथे कुळीथ घेतात.
याचे दाणे भरडून, भिजवून किंवा शिजवून दुभत्या आणि कष्ट करणार्‍या गुरांना खुराक म्हणून चारतात.
 पाला व भुसकट जनावरांना खायला देतात.
दाणे उकडून घोड्यांना खायला देतात.
गुरे व मेंढ्यांना पाने हिरवा चारा म्हणून उपयोगी पडते.
बाजरी व कुळथाचे मिश्र पीक घेता येते.
मटकीचे पीक पावसाळ्यात घेतात.
कांडे व पाने गुरांना खायला देतात.
मूग व उडीद खरीप आणि रब्बी दोन्ही हंगामात घेता येतात.
 याची पाने व कांडे गुरांना सकस आहार आहे. वालाची पाने व कांडे तसेच डाळीचा भरडा व कोंडा दुभत्या जनावरांना खायला देात.
गुजरात, सातारा व बेळगाव जिल्ह्यांतून गवार चार्‍यासाठी लावतात.
 दाणे व हिरवा पाला गुरांना व घोड्यांना देतात.
वाटाण्याचे पीक खरीप व रब्बी हंगामात घेतात.
देशावर व गुजरातेत याची पाने व कांडे गुरांना खायला देतात.
 मेथीची पाने व देठ गुरांसाठी उत्तम आहार आहे.
चवळीचे चार्‍याचे पीक बाजरी, ज्वारी किंवा मक्याबरोबर खरिपात घेतात. चवळीची हिरवी पाने व कांडे दुभत्या जनावरांसाठी चांगला आहार असतो.
मोहरीचे पीक हिवाळ्यात घेतात.
ते लवकर तयार होते आणि गुरांना सकस, हिरवा चारा अल्पकाळात उपलब्ध होतो.
याशिवाय धैंचा, लसूणघास, बरसीम आणि
स्टायलो या शिंबी कुलातील वनस्पती चार्‍यासाठी लावल्याने चार्‍याची तसेच जमिनीची गुणवत्ता सुधारते.
शेतजमिनीवर जिथे चार्‍यासाठी पिके लावण्यास वेगळी जमीन उपलब्ध नसेल तिथेही नगदी पिकांधील काळात लवकर वाढणारे चार्‍याचे पीक एकटे किंवा मिश्रणात लावता येते.
 गहू, ज्वारी फेरपालटीत दोन कालावधी उपलब्ध असतात.
1) एप्रिल  ते जून,
 2) ऑक्टोबर ते नोव्हेंबर.
पहिल्या कालावधीत ज्वारी+ चवळी, मका+चवळी किंवा बाजरी +चवळी असे मिश्र पीक घेता येते व प्रती हेक्टरी 300 ते 350 क्विंटल चारा मिळतो.

मका चारा

दुसर्‍या कालावधीत चार्‍याचे  लवकर तयार होणारी मोहरी लावून प्रती हेक्टरी 250 ते 300 क्विंटल उत्पन्न मिळते. काही भागात पावसाळ्यातील ओल राखून त्यावर रब्बी पीक घेतात. या ठिकाणी चार्‍याचे 40 ते 45 दिवसांत वाढणारे पीक घेता येते. चवळी, ज्वारी, गवार, मटकी यांसारखी पिके लावल्यास हेक्टरी 150 ते 200 क्विंटल हिरवा चारा मिळू शकतो.
चार्‍याचे पीक काढल्यानंतर हरभरा, आळशी, गहू, करडई इत्यादी मु‘य पीक घेता येते.
शहराच्या जवळपास दूधदुभत्याचा व्यवसाय मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. अशा ठिकाणी शेतजमिनीवर चार्‍याची पिके घेणे फायदेशीर असते.
 गुरांना वर्षभर रुचकर, लुसलुशीत, सत्त्वयुक्त चारा वर्षभर मिळणे जरुरीचे असते.
प्रत्येक हेक्टर मधून चार्‍याचे जास्तीत जास्त उत्पादन व्हावे असा उद्देश असतो.


                      

लुसर्ण

निक्रुष्ट चारा प्रक्रिये मध्ये गव्हाचे काड भुसकट, सोयाबीन, घेवडा, चवळी, मुग़, तुर यांचे मळणी नंतरचे भुसकट, भाताचा पेंढा, डोंगरावरील तसेच शेताच्या बांधावरील वाळलेले गवत तसेच बाजरी मका इत्यादी पिकांचे शिल्लक अवशेष यांचा समावेश होतो. कमी प्रतीच्या चा-यावर प्रक्रीया करुन चांगल्या प्रतीचा कसदार चारा कसा तयार होते ,चारा प्रक्रियेचे 2 प्रकार आहेत. लघु पध्दत व दिर्घ पध्दत. लघु पध्दतीमध्ये चारा 5 ते 6 तासांमध्ये जनावरांना खाण्यायोग्य होतो. यापध्दतीमध्ये प्रथम 40 लिटर पाणी घेऊन त्यामध्ये 2 किलो युरीया व 2 किलो गुळ मिसळून घ्यावा. त्यानंतर हे द्रावण 100 किलो कुट्टी केलेल्या निकृष्ट चा-यावर समप्रमाणात झारीच्या सहाय्याने शिंपडुन घ्यावे. त्यानंतर यावरती 1 किलो खनिज मिश्रण, 1 किलो मोठे मीठ टाकुण चारा व्यवस्थीत मिसळुण घ्यावा. नंतर 5 ते 6 तासांनंतर हा चारा जनावरांसाठी खाण्यास वापरण्यात यावा. दिर्घ पध्दतीमध्ये 40 लिटर पाण्यामध्ये 2 किलो युरीया घेवुन मिश्रण तयार करावे. हे मिश्रण 100 किलो कुट्टी केलेल्या निकृष्ट चा-यावर झारीचा उपयोग करुन समप्रमाणात शिंपडुन घ्यावा. यानंतर सर्व चारा हवाबंद करुन 15 ते 20 दिवस तसाच ठेवावा. यावेळेमध्ये युरीया मधील अमोनिया चा-यावर प्रक्रिया करुन चारा मऊ करतो व त्यातील नत्राचे प्रमाण वाढते. प्रक्रिया करताना फक्त 2 ट्क्के युरियाचीच प्रक्रिया करण्यात यावी. युरिया वापरताना तो योग्य प्रमाणात व संपुर्ण चा-यावर सारख्या प्रमाणात मिसळला जाईल याची द्क्षता घेण्यात यावी. युरियाचे प्रमाण कमी अधिक झाल्यास विषबाधा होण्याचा संभव असतो.

हंगामनिहाय चारापिके-

दशरथ

खरीप हंगाम -
कालावधी - जून ते सप्टेंबर
पिके - ज्वारी, बाजरी, मका, चवळी, गिन्नी गवत, संकरित नेपिअर गवत (संपूर्णा, सीओ-४, फुले जयवंत), पॅराग्रास.
रब्बी हंगाम -
कालावधी - ऑक्टोबर ते जानेवारी.
पिके - बरसीम, लुसर्ण, मका, चवळी, ज्वारी, बाजरी, ओट.
उन्हाळी हंगाम -
कालावधी - फेब्रुवारी ते मे
पिके - ज्वारी, बाजरी, मका, चवळी, संकरित नेपिअर गवत (संपूर्णा, सीओ- ४, फुले जयवंत), गिन्नी गवत.

चाऱ्याच्या उपयुक्त वनस्पतींचे वर्गीकरण -
एकदल चारा पीक - मका, ज्वारी, बाजरी, ओट इ.
द्विदलवर्गीय चारापीक - लसूण घास, बरसीम, चवळी, वाटाणा, मोहरी, स्टायलो, सोयाबीन, तूर, मूग, ताग, मटकी, हुलगा, इ.

गवतवर्गीय चारा -
बागायती - पॅरा गवत, गिनी गवत, नेपिअर इ.
जिरायती - मारवेल, अंजन गवत, मोशी, पवना, डोंगरी गवत इ.
चाऱ्याची झुडपे - गिरीपुष्प, शेवरी, सुबाभूळ, दशरथ, हादगा, तुती, बांबू, शेवगा इ.
चाऱ्याची झाडे - पिंपळ, कडूनिंब, अंजन, आपटा, चिंच, विलायती चिंच, जांभूळ, बोर, बाभूळ, बेल, पिंपर्णी, फणस इ.